Nieuws

Aalmoezenier Sanneke Brouwers: Dodenherdenking 4 mei 2020, 75 jaar vrijheid

Anders dan alle andere jaren.  (Naar gesproken tekst) 

Waarom is deze herdenking anders dan alle vorige herdenkingen? Omdat het dit jaar de 75e keer is dat we in Nederland stil staan bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. We doen dit voor de 75e keer in vrijheid. Een bijzonder jaar.

Iedere herdenking is anders omdat we herdenken in de actualiteit van de dag. Ook daarom is deze herdenking anders. Vandaag kiezen we er in Nederland voor om een deel van onze vrijheid in te perken. Ten bate van de kwetsbaren onder ons; ouderen en mensen met een zwakke gezondheid. Oude of zieke veteranen, waarvan sommigen nog hebben gestreden voor onze vrede. Wat jammer dat we onze bevrijders dit jaar niet fysiek in ons midden hebben.

We herdenken de oorlogsslachtoffers in vrijheid. Al is ons land in crisis. De frontlinie van het gevecht tegen het Coronavirus is op de Intensive Care en wordt niet gestreden door militairen maar door zorgmedewerkers. Covid-19 is een onzichtbare vijand die de afgelopen periode veel mensen het leven heeft gekost en vele levens heeft verwoest en beschadigd. Mensen sterven zonder afscheid te kunnen nemen van hun dierbaren. Ondernemingen gaan kapot en mensen missen inkomen. Het lijkt wel op oorlog. Veteranen en mensen die de oorlog hebben meegemaakt, weten wat ze moeten doen: voorraden aanleggen, binnen blijven en afstand houden.
Laten we ook in deze moeilijke tijd, juist nu, herdenken hoe er 75 jaar geleden een einde kwam aan de oorlog in Nederland. Afgelopen najaar herdacht Zuid-Nederland al de operatie Market Garden. Toen feestelijk en onbevangen vanwege de vrede en veiligheid die in Nederland vanzelfsprekend is geworden. Nu herdenken we de kroon op het herdenkingsjaar, op 4 mei de slachtoffers en op 5 mei de vrijheid, in crisis.

Misschien voelen we ons juist door deze crisis wel meer verbonden met elkaar. Staan we dichter bij de mensen die oorlog hebben meegemaakt. In stilte denken we aan hen die zijn gestorven als gevolg van een verwerpelijk regime, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen mensen, geweld wordt aangedaan, alsof mensenlevens geen waarde hebben.

Just memories
Het is belangrijk om aandacht te hebben voor de slachtoffers van het naziregime omdat we hartgrondig geloven in de menselijke waardigheid van álle mensen. Ook al weten we dat onze herinnering aan hen nooit omvattend kan zijn. Geschiedenis wordt geschreven door overwinnaars. Bepaalde verhalen komen in ons collectief geheugen, worden overgeleverd in boeken en heroïsche films. Dit is nooit het hele verhaal, onze herinnering is selectief. Zo veel naamloze slachtoffers, verdampen in de geschiedenis. Laten we ook hen gedenken, zij het in stilte zoals ze ook zijn gestorven. Mensen die zijn vermoord, vergast, bezweken in de kampen, door ziekte of honger. Mensen die zich hebben opgeofferd in een strijd tegen het kwaad. Mensen die een puzzelstukje waren in het oorlogsverhaal dat door anderen wordt geschreven.

Herdenken is een manier om ervaringen te verwerken. Daarbij willen we recht doen aan de slachtoffers. In dit verband spreekt Viet Tanh Nguyen over ‘Just Memories’ dat betekent vertaald: ‘rechtvaardige herinneringen’. Met ruimte voor alle slachtoffers en gebeurtenissen. Tegelijkertijd weten we dat herinneringen onvolledig en subjectief zijn. Op den duur zullen namen, plaatsen en data worden vergeten. Maar wie de oorlog wel hebben meegemaakt, moeten verder met de herinneringen die een leven blijven beheersen ook wanneer de oorlog voorbij is.
Een herdenking is dus geen afsluiting van een oorlog. Het is ook het begin van een besef dat er nooit meer een oorlog mag plaatsvinden. Just Memories hebben een functie voor de toekomst. Zoals vandaag, nu we een oorlog herdenken die de meeste van ons niet hebben meegemaakt. We herdenken om recht doen aan de slachtoffers en respect te betuigen aan onze bevrijders. Herdenken helpt ons om ons te verplaatsen in wie het wel hebben meegemaakt. Een mooi voorbeeld van een
‘Rechtvaardige herinnering/ Just Memory’ is de Waalbrug bij Nijmegen die ‘de oversteek’ heet.

Sunset March
De oversteek over de Waal bij Nijmegen was een belangrijk punt tijdens de operatie Market Garden op 20 september 1944. Met canvas bootjes staken Amerikaanse militairen het water over. 48 Van hen overleefden de Waalcrossing niet. Maar het lukte hen om die avond zowel de verkeers- als de spoorbrug weer in geallieerde handen te krijgen en de weg vrij te maken voor de Britten. Helaas was Arnhem een brug te ver en kwamen de Britten te laat aan in Arnhem. Waardoor het nog een lange winter duurde voordat Nederland op 5 mei helemaal was bevrijd.

Als eerbetoon aan deze gesneuvelde bevrijders, branden er elke avond na zonsondergang 48 paren lichtmasten op de brug. Maar dat niet alleen! Al 5,5 jaar brengen veteranen dagelijks een eerbetoon aan de geallieerden met een Sunset March. Ik heb zelf ervaren hoe bijzonder het is dat tijdens de mars de lichtmasten één voor één aangaan, waarna bij het oorlogsmonument aan de overkant van de Waal de eregroet wordt gebracht. 

Deze marcherende veteranen zijn zelf ook een levende herinnering aan Nederlandse inzet voor de vrede in Nederland of in het buitenland. Zij willen met hun mars dan ook een zichtbare brug slaan naar alle veteranen die in missies over de hele wereld hebben bijgedragen aan vrede en vrijheid. En soms komen er nog veteranen die destijds zelf de oversteek gemaakt hebben! Zo waarborgt een vaste club veteranen dat in Nijmegen de zon niet onder gaat zonder dat onze Amerikaanse bevrijders worden geëerd. Maar iedereen, veteraan of burger, is welkom om in dit spoor mee te lopen. Vrede en veiligheid gaat ons immers allemaal aan. De Sunset March verbroedert niet alleen veteranen en burgers, maar ook veteranen uit verschillende landen. Zo was er onlangs zelfs een Duitse delegatie die op indrukwekkende wijze de oversteek beleefde. Dat hedendaagse Duitse militairen op deze manier Amerikaanse militairen op een Nederlandse brug herdenken is een prachtig voorbeeld van Just Memories! 

Zo is ‘De oversteek’ een brug tussen verschillende landen, tussen verleden en heden, burgers en militairen. De oversteek als een ‘Just Memory’ slaat zo een brug naar een toekomst van vrede. Een weg die we alleen gezamenlijk kunnen gaan. Laten we nog lang doorgaan met het herdenken van de oorlogsslachtoffers. Uit respect voor al deze mensenlevens. Met eerbied voor onze bevrijders. We ervaren nu; vrijheid is niet vanzelfsprekend maar kwetsbaar. We hebben elkaar nodig. 

De oversteek naar een betere tijd maken we samen. In het spoor van onze bevrijders die voor ons een voorbeeld zijn van: moed, kameraadschap en doorzettingsvermogen. Vanuit het besef dat vrede en vrijheid ons allemaal aangaan. Daar kunnen we allemaal aan bijdragen. Door ruimte te geven aan elkaar en door naar elkaar om te zien. Maar ook door ons in het perspectief van de ander te verplaatsen. Zo maken we de oversteek. Naar elkaar. Tussen twee werelden. Naar een wereld waar vrede is.

Aalmoezenier Sanneke Brouwers
(Naar gesproken tekst)